VINAGRI News - Cuối tháng 9/2025, Ecuador - quốc gia xuất khẩu chuối lớn nhất thế giới - phát hiện chủng nấm Tropical Race 4 (TR4) gây bệnh Panama trên cây chuối, làm dấy lên lo ngại sâu rộng về nguy cơ gián đoạn nguồn cung loại trái cây được tiêu thụ nhiều nhất hành tinh. Căn bệnh vốn đã lan ra hơn 20 quốc gia trồng chuối, hiện chưa có biện pháp diệt trừ hiệu quả.
Tóm lược:
> Ecuador phát hiện chủng nấm TR4 gây bệnh Panama, lần đầu tiên tại nước này.
> TR4 là chủng nấm Fusarium sống trong đất, tấn công rễ và mạch dẫn của cây chuối.
> Bệnh đã lan rộng ra hơn 20 quốc gia trồng chuối ở châu Á, châu Phi và Mỹ Latinh.
> Không có thuốc trừ nấm hoặc biện pháp tiêu diệt hiệu quả; chỉ có thể kiểm soát bằng cách ngăn chặn lây lan.
> Giống chuối Cavendish, chiếm 95% lượng xuất khẩu toàn cầu, đang đặc biệt bị đe dọa.
> Nông dân đối mặt chi phí cao, năng suất giảm và rủi ro mất trắng mùa vụ.
> Giải pháp dài hạn: đa dạng hóa giống, lai tạo và nghiên cứu công nghệ di truyền để phát triển các giống kháng bệnh.
Mối đe dọa lan rộng và kéo dài
Cuối tháng 9/2025, Ecuador thông báo phát hiện chủng nấm Tropical Race 4 (TR4) gây bệnh Panama trên cây chuối - một tín hiệu cảnh báo nghiêm trọng đối với ngành chuối toàn cầu. Là nhà xuất khẩu chuối lớn nhất thế giới, với sản lượng gần 6 triệu tấn trong năm 2023 (chiếm khoảng một phần ba thương mại toàn cầu), phát hiện này làm dấy lên lo ngại về khả năng gián đoạn nguồn cung của loại trái cây được tiêu thụ nhiều nhất hành tinh.
TR4 là chủng thứ tư của nấm Fusarium, tồn tại trong đất và tấn công hệ thống mạch dẫn của cây chuối, khiến cây không thể hấp thụ chất dinh dưỡng. Chủng này được xác định lần đầu ở Đài Loan năm 1970, nay đã tiến hóa để tấn công nhiều giống chuối tráng miệng và chuối sáp hơn. Nấm có thể lan truyền qua đất, nước tưới, cây giống nhiễm bệnh, cũng như qua giày dép và dụng cụ làm vườn.
Theo Altus Viljoen, chuyên gia bệnh học thực vật tại Đại học Stellenbosch (Nam Phi), triệu chứng bệnh thường xuất hiện chậm: “Sau khi nấm xâm nhập, có thể mất từ 6 - 24 tháng trước khi cây biểu hiện bệnh. Trong thời gian đó, mầm bệnh âm thầm lan trong đất và nước mà không bị phát hiện,” ông giải thích.
Denis Loeillet, nhà nghiên cứu tại Trung tâm Nghiên cứu Nông nghiệp CIRAD (Pháp), cho biết cơ chế tự vệ của cây khiến “chính nó tự bị nghẽn mạch và chết dần”, quá trình này có thể kéo dài từ vài tháng đến vài năm.
Lan rộng toàn cầu và hệ lụy kinh tế
Việc Ecuador phát hiện TR4 đánh dấu một bước lan mới của dịch bệnh, sau khi các trường hợp được ghi nhận ở Philippines (2005) và Colombia (2019) - hai quốc gia xuất khẩu chuối hàng đầu thế giới. Đến nay, TR4 đã xuất hiện tại hơn 20 quốc gia sản xuất, bao gồm Úc, Trung Quốc, Lào, Campuchia, Venezuela, Peru, Việt Nam, Myanmar, Thái Lan và Ấn Độ. Ở châu Phi, bệnh được ghi nhận lần đầu tại Mozambique vào năm 2013.
Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hợp Quốc (FAO) mô tả TR4 là một trong những bệnh thực vật tàn phá nhất thế giới, có thể xóa sổ toàn bộ mùa vụ.
Hiện không có thuốc diệt nấm hoặc biện pháp loại trừ triệt để. Phòng bệnh bằng kiểm soát sinh học nghiêm ngặt là phương pháp duy nhất hiệu quả để ngăn nấm xâm nhập vào đồn điền. Khi mầm bệnh đã tồn tại trong đất, việc quản lý trở nên tốn kém và phức tạp.
Ông Loeillet từng mô tả thực tế ở Philippines: “Khi phát hiện cây nhiễm bệnh, nông dân phải nhổ bỏ toàn bộ thân giả và rễ, xử lý hóa chất và thiết lập vùng cách ly. Có thể duy trì sản xuất tạm thời, nhưng năng suất sẽ giảm dần và cuối cùng buộc phải di dời cả đồn điền,” ông nói với Ecofin Agency năm 2020.
Giống chuối Cavendish đối mặt nguy cơ lớn
Nỗi lo lớn nhất hiện nay là sự dễ tổn thương của giống chuối Cavendish, vốn chiếm 95% lượng xuất khẩu chuối toàn cầu và một nửa sản lượng thế giới. Các chuyên gia cảnh báo giống này có thể lặp lại số phận của chuối Gros Michel - từng thống trị thị trường quốc tế vào thập niên 1950 nhưng đã tuyệt chủng do chủng nấm Panama trước đó (TR1).
Dù còn quá sớm để khẳng định kết cục tương tự, sự phụ thuộc quá lớn vào Cavendish - từ hệ thống trồng trọt, đóng gói, logistics đến chuỗi chín và phân phối - khiến toàn ngành dễ bị tổn thương trước dịch bệnh và biến đổi sinh học.
Áp lực thị trường và hướng đi tương lai
Sự bùng phát TR4 tại Ecuador càng khiến ngành chuối toàn cầu đối mặt với nhiều thách thức. Trong đại dịch COVID-19 năm 2020, chi phí phân bón, bao bì và vận chuyển tăng vọt; nguồn container lạnh khan hiếm; cùng với thời tiết cực đoan sau đó làm trầm trọng thêm tình trạng sâu bệnh và sụt giảm năng suất.
Chuối vẫn là loại trái cây rẻ nhất thế giới, song việc duy trì mức giá thấp này ngày càng khó khăn khi chi phí phòng ngừa TR4 tăng cao và sản lượng sụt giảm. Nhiều nhà sản xuất đã kêu gọi tăng giá bán để đảm bảo lợi nhuận tối thiểu, giúp tái đầu tư và hướng đến sản xuất bền vững hơn.
Một hướng nghiên cứu khác là phát triển các giống chuối mới thông qua lai tạo hoặc công nghệ biến đổi gen, dựa trên nguồn gen hơn 1.000 giống chuối hiện có trên thế giới.
Tạp chí Fruitrop của CIRAD từng nhận định (số tháng 11/2019): “Việc thay đổi giống chuối đồng nghĩa đặt lại toàn bộ chuỗi kiến thức và thói quen sản xuất. Thị trường thường chống lại các bước đột phá công nghệ, trừ khi bị buộc phải thay đổi bởi quy định, dịch bệnh hoặc nhu cầu. Tuy nhiên, sự lan rộng của TR4 cho thấy đa dạng hóa giống là hướng đi tất yếu cho tương lai của ngành chuối toàn cầu.”
NPK/ Vinagri News (ecofinagency)
No comments:
Post a Comment